দীৰ্ঘায়ুৰ সপোন আৰু আধুনিক সমাজৰ পৰিৱৰ্তন

 

আধুনিক যুগৰ সংজ্ঞা কি? এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ বিচাৰিবলৈ গ’লে আমি প্ৰায়ে বিজ্ঞানৰ অগ্ৰগতি, প্ৰযুক্তিৰ বিস্ময়, সমাজৰ উন্নতি আৰু মানৱ জীৱনৰ মানদণ্ডৰ কথা ভাৱোঁ। কিন্তু যদি আমি কল্পনা কৰো যে এদিন মানুহৰ আয়ুস ৫০০ বা আনকি ১০০০ বছৰলৈ বৃদ্ধি কৰিব পৰা যাব, তেন্তে সেইটোৱেই হ’ব আধুনিকতাৰ চৰম পৰিণতি। এনে এক যুগৰ কল্পনা কৰাটো কেৱল বিজ্ঞানৰ কৌতুক বা কল্পকাহিনী নহয়, বৰঞ্চ ই মানৱ জাতিৰ সপোন, সম্ভাৱনা আৰু আকাংক্ষাৰ এক গভীৰ প্ৰতিফলন। এই প্ৰৱন্ধত আমি আলোচনা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিম কেনেকৈ এনে এক পৰিৱৰ্তন সম্ভৱ হ’ব পাৰে, ইয়াৰ সমাজত কি প্ৰভাৱ পৰিব, নৈতিক দিশৰ ওপৰত ই কি প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিব আৰু এনে যুগে আধুনিকতাৰ সংজ্ঞাক কেনেকৈ পুনৰ নিৰ্ধাৰণ কৰিব।

 

মানুহৰ আয়ুস বৃদ্ধিৰ ধাৰণা পুৰণি। পৌৰাণিক কাহিনী, ধৰ্মীয় গ্ৰন্থ আৰু লোককথাতো আমি দীৰ্ঘজীৱী মানুহৰ কথা শুনিছো। উদাহৰণস্বৰূপে, বাইবেলত মথুচেলাৰ ৯৬৯ বছৰ জীয়াই থকাৰ কথা উল্লেখ আছে। ভাৰতীয় পৌৰাণিক কাহিনীতো যোগী-ঋষিসকলৰ শতিকাজুৰি জীয়াই থকাৰ কথা পাওঁ। কিন্তু এই কাহিনীবোৰ যদি কেৱল কল্পনা বা প্ৰতীকী হয়, তেন্তে আধুনিক বিজ্ঞানে এই সপোনক বাস্তৱৰ কাষলৈ লৈ আহিছে। জিন সম্পাদনাৰ ক্ষেত্ৰত CRISPR-Cas9 ৰ দৰে প্ৰযুক্তিয়ে মানৰ জিনীয় গঠনত সুক্ষ্ম পৰিৱৰ্তন আনি বৃদ্ধিৰ প্ৰক্ৰিয়া লেহেমীয়া কৰাৰ সম্ভাৱনা দেখুৱাইছে। এই প্ৰযুক্তিয়ে জিনীয় ত্ৰুটি সংশোধন কৰি বয়সজনিত ৰোগ, যেনে কৰ্কট, হৃদৰোগ, বা আলঝেইমাৰৰ দৰে সমস্যাৰ সমাধান বিচাৰি উলিয়াব পাৰে। ইয়াৰ উপৰিও, জিন থেৰাপীৰ জৰিয়তে মানুহৰ দেহৰ প্ৰতিৰক্ষা ব্যৱস্থাক শক্তিশালী কৰি ৰোগৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াৰ ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰা সম্ভৱ।

 

কোষীয় পুনৰ্জননৰ গৱেষণাও এই ক্ষেত্ৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। আমাৰ কোষৰ ডি এন এৰ শেষৰ অংশ, যাক টেলোমিয়াৰ বোলা হয়, সেইবোৰৰ ক্ষয় হোৱাৰ ফলতেই শৰীৰ বুঢ়া হয়। বিজ্ঞানীসকলে টেলোমিয়াৰৰ ক্ষয় ৰোধ কৰাৰ বা ইয়াক পুনৰ্জননৰ উপায় বিচাৰি উলিয়াইছে। টেলোমেৰেজ এনজাইমৰ সহায়ত কোষৰ জীৱনকাল বৃদ্ধি কৰাৰ পৰীক্ষা ইতিমধ্যে প্ৰাণীৰ ওপৰত সফল হৈছে। আনহাতে, স্টেম কোষৰ গৱেষণাই ক্ষতিগ্ৰস্ত অংগ পুনৰ্জননৰ সম্ভাৱনা দেখুৱাইছে। উদাহৰণস্বৰূপে, হৃদপিণ্ডৰ পেশী বা মগজুৰ কোষৰ ক্ষতি সাৰথিৰ বাবে স্টেম কোষৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। এই প্ৰযুক্তিসমূহৰ সমন্বয়ৰ জৰিয়তে মানৰ দেহৰ অংগবোৰক নিয়মীয়াকৈ সংশোধন বা পুনৰ্জনন কৰি দীৰ্ঘদিন ধৰি কাৰ্যক্ষম কৰি ৰাখিব পৰা যাব। কল্পনা কৰক, যদি আমাৰ হৃদপিণ্ড বা হাওঁফাওঁৰ দৰে অংগবোৰক নিয়মীয়াকৈ নতুন কৰি তুলিব পৰা যায়, তেন্তে শৰীৰৰ বৃদ্ধিৰ প্ৰক্ৰিয়া নিয়ন্ত্ৰণ কৰাটো কিমান সহজ হ’ব!

 

কিন্তু শৰীৰৰ আয়ুস বৃদ্ধি কৰিলেই আধুনিক যুগৰ সংজ্ঞা পূৰ্ণ নহ’ব। মানুহৰ মন আৰু চেতনাৰো সমান্তৰালভাৱে বিকাশ ঘটিব লাগিব। কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা আৰু নিউৰ’লিংকৰ দৰে প্ৰযুক্তিয়ে মানৰ মস্তিষ্কৰ সীমা অতিক্ৰম কৰাৰ সম্ভাৱনা সৃষ্টি কৰিছে। নিউৰ’লিংকৰ দৰে প্ৰযুক্তিয়ে মস্তিষ্কক কম্পিউটাৰৰ সৈতে সংযোগ কৰি তথ্যৰ আদান-প্ৰদানৰ গতি বৃদ্ধি কৰিব পাৰে। ইয়াৰ ফলত মানুহৰ স্মৃতিশক্তি, শিক্ষণ ক্ষমতা আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ক্ষমতা অভূতপূৰ্বভাৱে বৃদ্ধি পাব। এনে প্ৰযুক্তিৰ জৰিয়তে মানুহৰ মন সদায় তৰুণ আৰু সক্ৰিয় হৈ থাকিব পাৰে, যদিও শৰীৰৰ বয়স শতিকাৰ পাৰ হৈ যায়। কল্পনা কৰক, যদি এজন মানুহে ৫০০ বছৰ জীয়াই থাকিব পাৰে আৰু তেওঁৰ মনটো সদায় ২৫ বছৰীয়া যুৱকৰ দৰে সতেজ থাকে, তেন্তে তেওঁ কিমান জ্ঞান, অভিজ্ঞতা আৰু সৃজনশীলতা সঞ্চয় কৰিব পাৰিব! এনে এক সমাজত শিক্ষা, সংস্কৃতি, শিল্প আৰু বিজ্ঞানৰ নতুন মাত্ৰা স্থাপন হ’ব।

 

তথাপি, এনে দীৰ্ঘ আয়ুসৰ পৰিণতি কেৱল ইতিবাচক নহয়। সমাজত ইয়াৰ ব্যাপক প্ৰভাৱ পৰিব পাৰে। প্ৰথমতে, জনসংখ্যাৰ বিস্ফোৰণ এটা ডাঙৰ সমস্যা হৈ পৰিব। যদি মানুহৰ মৃত্যুৰ হাৰ কমি যায় আৰু জন্মৰ হাৰ অপৰিৱৰ্তিত থাকে, তেন্তে পৃথিৱীৰ সম্পদৰ ওপৰত অত্যধিক চাপ পৰিব। খাদ্য, পানী, শক্তি আৰু বাসস্থানৰ অভাৱৰ ফলত সমাজত অসমতা আৰু সংঘাত বৃদ্ধি পাব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, পৃথিৱীৰ কৃষিযোগ্য ভূমি বা পৰিষ্কাৰ পানীৰ পৰিমাণ সীমিত। এনে পৰিস্থিতিত সম্পদৰ ন্যায্য বিতৰণ নিশ্চিত কৰাটো এক বৃহৎ প্ৰত্যাহ্বান হ’ব। তদুপৰি, দীৰ্ঘ আয়ুসৰ প্ৰযুক্তি যদি কেৱল ধনী শ্ৰেণীৰ বাবে উপলব্ধ হয়, তেন্তে সমাজত বৈষম্যৰ নতুন মাত্ৰা সৃষ্টি হ’ব। ধনীসকল অমৰত্বৰ কাষত থাকিব পাৰে, আনহাতে দৰিদ্ৰ শ্ৰেণীৰ মানুহৰ বাবে এই সুবিধা আধৰুৱা হৈ থাকিব। এনে বৈষম্যই সামাজিক অস্থিৰতাৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।

 

আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ হ’ল সমাজৰ গতিশীলতা। দীৰ্ঘ আয়ুসৰ ফলত প্ৰজন্মৰ মাজৰ দূৰত্ব বৃদ্ধি পাব পাৰে। নতুন প্ৰজন্মৰ বাবে সুযোগৰ অভাৱ হ’ব পাৰে, কাৰণ পুৰণি প্ৰজন্মই দীৰ্ঘদিন ধৰি কৰ্মক্ষেত্ৰত, ৰাজনীতিত আৰু সমাজত প্ৰভাৱশালী হৈ থাকিব। উদাহৰণস্বৰূপে, যদি এজন ব্যক্তিয়ে ৩০০ বছৰ ধৰি কৰ্মক্ষেত্ৰত নেতৃত্ব দি থাকে, তেন্তে নতুন প্ৰজন্মৰ বাবে নেতৃত্বৰ সুযোগ সীমিত হৈ পৰিব। ইয়াৰ ফলত সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ গতি লেহেমীয়া হ’ব পাৰে, কাৰণ নতুন ধাৰণা আৰু চিন্তাধাৰাৰ প্ৰৱেশ কঠিন হৈ পৰিব। তদুপৰি, দীৰ্ঘ জীৱনৰ ফলত মানুহৰ জীৱনৰ অৰ্থ আৰু উদ্দেশ্যৰ প্ৰশ্নও উত্থাপিত হ’ব। ৫০০ বছৰ জীয়াই থকাৰ পিছতো মানুহে জীৱনৰ একঘেয়ামীত ভুগিব পাৰে। মানৰ মনৰ এনে দীৰ্ঘ সময়ৰ বাবে সক্ৰিয় আৰু সুখী হৈ থকাৰ ক্ষমতা এতিয়াও পৰীক্ষাৰ অপেক্ষাত আছে।

 

দীৰ্ঘ আয়ুসৰ ধাৰণাটোৱে নৈতিক প্ৰশ্নও উত্থাপন কৰে। মানুহৰ জীৱনক অত্যধিক দীৰ্ঘ কৰাটো প্ৰকৃতিৰ নিয়মৰ বিৰুদ্ধে যোৱা নেকি? জীৱন আৰু মৃত্যুৰ চক্ৰই মানৰ জাতিৰ বাবে এক স্বাভাৱিক ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰে। এই ভাৰসাম্য ভাঙিলে পৰিবেশ, সমাজ আৰু সংস্কৃতিৰ ওপৰত কি প্ৰভাৱ পৰিব? উদাহৰণস্বৰূপে, পৃথিৱীৰ পৰিবেশৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰাখিবলৈ জীৱনৰ সীমিতকৰণৰ প্ৰয়োজন হয়। যদি মানুহে শতিকাজুৰি জীয়াই থাকে, তেন্তে পৰিবেশৰ ওপৰত অত্যধিক চাপ পৰিব, যাৰ ফলত জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ দৰে সমস্যা আৰু জটিল হৈ পৰিব। তদুপৰি, এনে প্ৰযুক্তিৰ অপব্যৱহাৰৰ সম্ভাৱনাও আছে। অমৰত্বৰ সন্ধানত মানৰ অধিকাৰৰ লঙ্ঘন বা অৱৈধ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাৰ সম্ভাৱনা অস্বীকাৰ কৰিব নোৱাৰি। উদাহৰণস্বৰূপে, জিন সম্পাদনাৰ অপব্যৱহাৰৰ ফলত অপ্ৰাকৃতিক বৈষম্য বা সামাজিক বিভেদৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।

 

এতিয়া প্ৰশ্ন হ’ল, এনে দীৰ্ঘ আয়ুসৰ যুগক আমি কেনেকৈ আধুনিক যুগ হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰিব পাৰোঁ? আধুনিকতাৰ মূল স্তম্ভ হ’ল প্ৰগতি। বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ অগ্ৰগতিয়ে মানৰ জীৱনৰ মান উন্নত কৰিছে। টিকাকৰণৰ জৰিয়তে আমি মহামাৰীৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিছো, কৃষিৰ উন্নতিৰ জৰিয়তে দুৰ্ভিক্ষৰ প্ৰভাৱ কমাইছো, আৰু যোগাযোগৰ প্ৰযুক্তিৰ জৰিয়তে বিশ্বক এক গাঁৱলৈ পৰিণত কৰিছো। দীৰ্ঘ আয়ুসৰ প্ৰযুক্তিয়ে এই প্ৰগতিৰ ধাৰাবাহিকতা অব্যাহত ৰাখিব। কিন্তু আধুনিকতা কেৱল বিজ্ঞানৰ কথা নহয়; ই মানৱতা, নৈতিকতা আৰু সমতাৰ কথাও। এনে এক যুগত, য’ত মানুহে ৫০০ বা ১০০০ বছৰ জীয়াই থাকিব পাৰে, সমাজক নতুনকৈ সংগঠিত কৰিব লাগিব। শিক্ষা ব্যৱস্থা পুনৰ্গঠন কৰিব লাগিব, যাতে মানুহে একাধিক কেৰিয়াৰ গঢ়ি তুলিব পাৰে আৰু নিয়মীয়াকৈ নতুন দক্ষতা শিকিব পাৰে। কৰ্মক্ষেত্ৰত নতুন প্ৰজন্মৰ বাবে সুযোগ সৃষ্টি কৰিবলৈ নীতি-নিয়মৰ পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰয়োজন হ’ব।

 

দীৰ্ঘ আয়ুসে মানুহৰ সৃজনশীলতা আৰু উদ্ভাৱনী শক্তিকো বৃদ্ধি কৰিব পাৰে। এজন বিজ্ঞানী, শিল্পী বা দাৰ্শনিকে যদি শতিকাজুৰি কাম কৰিব পাৰে, তেন্তে তেওঁলোকৰ অৱদানৰ পৰিমাণ অভূতপূৰ্ব হ’ব। উদাহৰণস্বৰূপে, এজন বিজ্ঞানীয়ে এটা জীৱনকালত কেৱল এটা ক্ষেত্ৰত গৱেষণা কৰাৰ পৰিৱৰ্তে একাধিক ক্ষেত্ৰত অৱদান আগবঢ়াব পাৰিব। এজন শিল্পীয়ে বিভিন্ন যুগৰ সংস্কৃতিৰ প্ৰভাৱত নিজৰ কলাৰ নতুন ৰূপ সৃষ্টি কৰিব পাৰিব। কিন্তু ইয়াৰ বিপৰীতে, দীৰ্ঘ জীৱনৰ একঘেয়ামীতাই মানুহক উদ্দেশ্যহীনতাৰ দিশে ঠেলি দিব পাৰে। জীৱনৰ অৰ্থ বিচাৰি উলিওৱাটো এনে যুগত এক বৃহৎ প্ৰত্যাহ্বান হ’ব। মানুহে হয়তো প্ৰশ্ন কৰিব, “৫০০ বছৰ জীয়াই থাকি কি লাভ, যদি জীৱনৰ কোনো উদ্দেশ্য নাথাকে?” সেয়েহে, আধুনিক যুগৰ সংজ্ঞা কেৱল দীৰ্ঘ আয়ুসৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ নকৰি, জীৱনৰ মান, সুখ আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ ওপৰতো নিৰ্ভৰ কৰিব।

 

এনে এক যুগৰ কল্পনা কৰাটো আমাৰ বাবে এক প্ৰেৰণা। ই আমাক বিজ্ঞানৰ সম্ভাৱনাৰ কথা সোঁৱৰাই দিয়ে, কিন্তু একে সময়তে সমাজৰ দায়িত্বৰ কথাও মনত পেলায়। ৫০০ বা ১০০০ বছৰ জীয়াই থকাৰ সপোন এতিয়াও দূৰৈৰ হ’লেও, এই দিশত আমাৰ অগ্ৰগতিয়ে আধুনিকতাৰ সংজ্ঞাক নতুন ৰূপ দিব। এনে এক যুগত, য’ত মানুহে শতিকাজুৰি জীয়াই থাকিব পাৰিব, আধুনিকতাৰ অৰ্থ হ’ব জীৱনৰ সীমা অতিক্ৰম কৰাৰ ক্ষমতা, কিন্তু সেই সীমাৰ সৈতে জড়িত নৈতিক আৰু সামাজিক দায়িত্বও পালন কৰা। এই ভাৰসাম্যইহে আমাৰ ভৱিষ্যতৰ যুগক সঁচাকৈয়ে আধুনিক কৰি তুলিব।

 

-      টুৱাৰাম দত্ত